Çocuklarda ikincil travma etkisi

Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklarda gelişen deprem travmaları ve başa çıkma tekniklerine ait değerlendirmede bulundu.

Deprem üzere travmatik durumlarda çocukların ebeveynlerini gözlemdiğine dikkat çeken Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Yetişkinler deprem korkusunu yaşadığı zaman bir sallanma olduğu zaman büyük bir dehşete düşüyor. Çocuklar ise böyle durumlarda büyüklerini gözlemlerler. Büyüklere özellikle güvendikleri kişilere bakarlar. Yan gözle izlerler. Eğer büyükler soğukkanlılarsa yani depremle ilgili bilinçli davranıyorlarsa örneğin çök tutun kapan tarzında davranışları biliyorlarsa uyguluyorlarsa çocuklar da hemen onu yaparlar.” dedi.

“Anne ve babanın soğukkanlı olması korkularını giderir”

Okul öncesi çağındaki çocukların soyut fikirleri gelişmediği için yaşadıklarını anlamlandıramadığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu tip olayları yaşadıklarında olayı anlamlandırabilmeleri için referans kişiler lazımdır. O referans kişiler daha önce tanıdığı ve güvendiği kişilerdir. Böyle durumlarda anne, baba veya onların yerine geçen kişilerin soğukkanlı olması, çocukları sahiplenici ve kucaklayıcı olması çocuklar için korku giderici etki yapar. Daha büyük çocuklar da bu konuyu daha önce düşünmeyen çocuklar bile şimdi öğrenmeye başladı.” diye konuştu.

Depreme hazırlıklı olmanın kıymetini vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Depreme hazırlık, krize hazırlık üzeredir. Şayet bir insan krize hazırlıklıysa kriz anında hazırlandığı için çabucak ona nazaran davranır, krizi kolay yönetir ve aşar. Onun için krizlerde risk idaresi vardır. Risk belirlenir ondan sonra bunun idaresi yapılırsa kriz geldiği vakit ona nazaran tedbir alınır. Kişinin evvelce hazırlıklı olması bunu önler. Şu anda da sarsıntıyla ilgili, olduğunda ne yapacağını çocuklarımıza öğretmezsek çocuk panik yapar. Burada afetle ilgili illa o bölgede olması da kaide değil, Türkiye’deki çocuklar şu an ikincil travma yaşıyorlar.” biçiminde konuştu.�

Deprem korkusunu aşmada sarsıntıya karşı hazırlıklı olmanın kıymetini vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bugünlerde bütün anneler çocuklarına deprem olması durumunda aramaları gereken kişileri, buluşacakları yerleri söylüyorlar. Okul yönetimleri önlemler alıyorlar. ‘Olası deprem durumunda şunu yapacağız, şu tedbirleri alacağız, toplanma alanımız şurası’ diye bilgi veriyorlar. Herkes şu anda yazılı kurallar geliştirmeye başladı, aslında bu güzel bir şey. Yazılı kurallara geçtiysek belirsizlik olmaz, korkutan şey burada belirsizliktir.” ihtarında bulundu.

“Deprem gündeminden kaçınmak gerçekçi değil”

Şu anda çocukları sarsıntıyla ilgili hususlardan kaçırmanın ya da uzak tutmanın gerçekçi olmadığını vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan şöyle devam etti:�

“Çocukların duymaması mümkün değil. En azından arkadaşlarından duyacaklar yahut akıllı telefona girdiği vakit kesinlikle görecekler. Bu nedenle bunu duyurmamak değil, bunu çocuğun yaşına uygun bir formda anlatabilmek kıymetlidir. Deprem hayatımızın gerçeği, Türkiye’nin yüzde 70’i deprem bölgesinde. Bu türlü bir ihtimale karşı tedbir alacağız. ‘Öldüren deprem değildir, depreme dayanıklı olmayan yapılardır’ diyerek bilinçlendirdiğimiz vakit denetim edebileceğimiz şeyler hazırlıktır, denetim edemeyeceğiz şey ise deprem başladıktan sonradır. Kişi hazırlıklı olursa deprem anındaki 1-2 dakikalık vakitte endişeyi azamide değil, minimumda yaşar. Hatta anaokulundaki bir çocuğa, zelzeleden bağımsız olarak akvaryumdaki balığın öleceğini öğretelim diyorum. Öğretmediğimiz takdirde balık öldüğü vakit çocuk 10 katı şiddetinde yaşar travmayı lakin onun da yaşlanacağını onun da bir ömrü olduğunu vakti gelince öleceğini bilirse üzülür lakin bir şiddetinde üzülür.”

Depremin çocuklara dayanıklılık eğitimi vermek için bir fırsat olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Hayat yolunda daima gül bahçelerinde çiçeklerle gidilmiyor. Bu yolda taşlar var, mahzurlar var çukurlar var. Bütün bunlara çocuğu hazırlamamız gerekiyor, hazırlamadığımız vakit çocuk özerk davranamıyor, dayanıklılık eğitimi düşük çocuklar oluyor. Ufak bir gerilimden depresyona giriyor ve ruh sıhhatleri bozuluyor çocukların. Bu deprem çocuklarımıza dayanıklılık eğitimi vermek için bir fırsattır hatta fırsat eğitimi diyoruz bu durumlara. Çocukla hayatın daima konfor alanını değil, hayatın sorumluluklarını ve zorluklarını da paylaşmak gerekiyor. Paylaşmak ve çocuklarımızı olgunlaştırmamız için şu anda bu periyot bir fırsat. Geçmiş jenerasyonlar yokluk içinde olgunlaşıyordu şimdiki jenerasyonlar varlık içinde olgunlaşıyorlar. O nedenle her şey yolunda gidecek makus bir şey olmayacak diye bekliyorlar fakat bu gerçekçi olmayan bir beklenti. Deprem ve pandemi bizlere hayatın biraz acımasız yüzünü gösterdi, hayatın bu türlü acıtan, zorlayan yüzünü gösterdi o yüzden bunlara çocuklarımız için geliştiren travma diyoruz” dedi.

“Yaşına uygun şekilde bilgi verilmeli”

Çocuğa bilhassa vefatla ilgili bilgiler verirken yaş kümesine uygun olmayan bilgiler vermekten kaçınılması gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuklara yaş grubuna uygun olmayan şeyler söylememek, çocuğu korkutucu, dehşete düşürücü hikayelerle anlatmamak gerekiyor. Tek doğru yoktur.  Çocuğun alt yapısına ve seviyesine göre değişir. Çocuğu karşımıza alıp konuşmak şeklinde değil de yol arkadaşı gibi sohbet eder gibi konuşmak gerekiyor.” ikazında bulundu.

Bu periyotta bilhassa sarsıntıyla ilgili haberlerin ve gelişmelerin takibi sırasında da kesinlikle mühlet sonlandırılması yapılması gerektiğini söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Haberleri hiç seyretmemek değil de günde belli bir süre belirlenerek ona göre takip edilmesi sağlanmalıdır. Depremle ilgili haberleri yarım saat izleyeceğiz gibi bir anlaşma yapıp seyretmeliyiz. Çocuk okul öncesiyse deprem haberlerini tek başına seyretmemeli, deprem haberlerini ebeveyn gözetiminde seyretmelidir. Çocuk tek başına olursa anlamlandıramayabilir, ağlayanları ya da göçük altında kalanları gördükçe çocuk güvende değilim duygusuna kapılır.” tabirlerini kullandı

“Üzücü haberler öncesinde zihinsel hazırlık yapılmalıdır”

Yakınlarını kaybeden çocuğa yaklaşımın da yanlışsız halde olması gerektiğini kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Kötü haberi vermenin bir usulü var. Bir yakını hasta olduğu zaman kötü haberi vermek gerektiğinde bile çocuğu zihinsel olarak hazırlamak gerekiyor. Çocuğa kötü bir haber verilecekse bir yakını vefat etmişse usulüne göre bilgi verilmelidir. Böyle durumlarda önce bununla ilgili konular açılır, ölüm nedir ne değildir diyerek çocuğu zihinsel olarak hazırlayarak sohbet içerisinde vermek gerekiyor onu. Böyle bir haber ansızın verilmemelidir.” diye konuştu.

Hibya Haber Ajansı