Deprem travmasında tıpkı yas sürecinde olduğu üzere beş etabı bulunduğünu belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu evrelerin inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıralandığını söyledi.
Özdemir, bu kademelerin herkes tarafından birebir halde yaşanmadığını kaydederek, “Birimizin öfke aşamasında kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. Her birimizin bu süreçleri deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” dedi.
Yaklaşık iki ay devam eden uzamış yasın kişi üzerindeki olumuz tesirlerine de değinen Özdemir, uzman dayanağı alınmasını tavsiye etti.
Yas sürecinde beş basamak var
Yas sürecinin Elisabeth Kubler-Ross tarafından tanımlanmış bir süreç olduğunu ve kimi evrelerden oluştuğunu söz eden Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu basamakları inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıraladı.
İnkar Basamağı: Beşerler beklenmedik bir durumla karşı karşıya kaldıktan sonra bir şok geçiyorlar. Bu nedenle bu etaba ‘şok’ etabı da denmektedir. “Bu benim başıma gelmez”, “Gerçekten ölmüş olmaz” üzere birtakım cümlelerle şok ve inkar basamağı başlıyor. Bu süreç yaşanılan durumun inkarı üstüne kuruluyor.
Öfke Evresi: Öbür etaptaysa kişi öfke etabına geçiyor. Bu süreç inkar etabından sonra geliyor ve yaşanan kayıptan sonra bir hayal kırıklığı ve öfke basamağı başlıyor. Zira kaybedilen kişinin akabinde birtakım suçluluk ve pişmanlık üzere hisler da ortaya çıkabiliyor. Birlikte yapmak istediklerini yapamamak, erken kaybettiğini düşünmüş olmak, isteklerinin ve beklentilerinin artık gerçekleşemeyeceği için yaşadığı engellenmişlik hissi ile birlikte öfke ve problem üzere hisler artmaya başlıyor. Kişi bu devirde doğal ki neden benim başıma geldi diye sorguluyor yahut hatalı aramaya başlıyor, sorgulamalara başlıyor. Öfkeye bu süreç eşlik ediyor.
Pazarlık Kademesi: Öteki süreç ise pazarlık etabı, bu süreçte de artık yaratıcıyla bir pazarlık sürecine gidiliyor. Kaybedilen kişinin geri dönmesi, hayatta olması ile ilgili bir süreç. Daha çok vefata yakın olduğunu hissettiğimiz yakınlarımıza karşı gösterdiğimiz bir tavır da oluyor. “O ölmesin de böyle olsun” üzere daha çok pazarlığa geçilen bir periyot. Hayatta kalan ancak artık vefata yaklaştığımız yakınlarımız için bu cins tavırlar gösterebiliyoruz. Örneğin zelzelede enkaz altında olan yahut deprem sonrasında hala hayati kritik bir süreçte olan şahıslara yönelik duyulan bir süreç.
Depresyon Basamağı: Depresyon basamağında da kişi artık o kaybın verdiği çaresizliği yaşamaya başlıyor. Kayıp gerçeğini hayatımıza aldığımız periyot depresyon evresidir. Bu periyotta kişi, depresyonla karakterize olan hislerini da yaşamaya başlıyor. İsteksizlik, güç azlığı, karamsarlık, suçluluk ve ilgili kaybetmek üzere depresyon kademesinde bu hisler yaşanıyor.
Kabul Basamağı: Sonraki kademe ise kabul kademesi, artık mevtin bizim hayatımızın bir modülü ve gerçeği olduğunu kabul ettiğimiz bir basamak. Burada artık şunu görüyoruz, ne kadar pazarlık etsek de geri getirebileceğimiz bir durumun olmadığını, bu nedenle de kabul etmenin en sağlıklı yol olduğunu gördüğümüz bir periyoda geliyor. Artık kayıp yaşadığımız şahsa dair hoş anılarımızı hatırladığımız, şükran duyduğumuz ve hayatın o olmadan da devam edebildiğini gördüğümüz kademe bu evredir.
“Herkes bu süreci farklı yaşayabiliyor”
Özdemir, bu basamakların herkes tarafından birebir formda yaşanmadığını belirterek “Hiçbirimiz böyle sırasıyla yaşamıyoruz ya da her aşamayı sıra sıra geçip tamamlamış da olmuyoruz. Birimizin öfke aşamasında kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. İşin teorik kısmından bahsediyoruz ama elbette pratikte karşılaştığımızda her birimizin bu süreci deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” diye konuştu.
“Uzamış yasta mutlaka destek alınmalı”
Bu süreçte hem uzamış yas hem de tamamlanmamış yas denilen kavramların da gündeme geldiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, şu ihtarlarda bulundu:
“Kişi kayıplarına ulaşamadıkça, hayatta olup olmadığından emin olamadıkça da bu süreci sağlıklı bir formda yaşaması çok zorlaşıyor. Yas uzadığında örneğin 2 aydan uzun müddettir bu reaksiyonlar devam ediyorsa yani ölen şahsa duyulan o ağır hasret hali, daima o anılar ve kanılarda olma hali devam ediyorsa, bireyde artık vefata dair bariz bir güvensizlik hakimse, kayıplarını hatırlamaktan kaçınıyorsa, ağır bir duygusal acı içerisindeyse, yine hayatına ahenk sağlamakta zahmet çekiyorsa ve hayata dair anlamsızlık, boşluk hisleri artıyorsa uzamış bir yas sürecinden bahsedilebiliyor. Klinik olarak ele alınması gereken bir durum için de kesinlikle ruhsal bir dayanak alınması gerekiyor.”
Hibya Haber Ajansı
18.03.2023 15:20:25