İstanbul’un ilk plajı, kahvehanesi, müzesi… İstanbul’un İlkleri

Üç büyük medeniyete başkentlik yapmış  olan İstanbul‘dan hem şikayet ediyor hem de ayrılmak istemiyoruz.

Avrupa ile Asya kıtaları üzerinde tarihi ve kültürel dokusuyla göz kamaştıran; camiler, saraylar, parklar ve köşkler şehri İstanbul’un tarihteki ilklerini hiç merak ettiniz mi?

İnsanların hayatında yaşadığı ilkler ne kadar özelse ülkelerin ve şehirlerin yaşadığı ilkler de tarih açısından o kadar eşsizdir.

İstanbul; mimari eserlerden teknolojik gelişmelere, sosyal hayattan kültür ve ekonomiyi etkileyen faktörlere kadar birçok ilkin merkezi konumunda.

İlk çocuk hastanesi, ilk futbol maçı, ilk müzesi ve daha fazlasını sizler için yazımızda derledik.

İşte İstanbul’un ilkleri…

İlk Barok Cami

Sultan I. Mahmut döneminde inşası başlatılıp III. Osman döneminde tamamlanan Nuruosmaniye Cami’dir. 1748-1755 yılları arasında yapılan camide Türk mimarisi ile Barok üslubu bir arada kullanılmış ve Çemberlitaş semtindeki mabet bu özelliğiyle ilk örnek olmuştur.

İlk Kule

Bizans İmparatoru Anastasius tarafından 528 yılında Fener Kulesi olarak yaptırılan, 1348 yılında Cenevizliler tarafından yeniden inşa edilen Galata Kulesi’dir. Bizanslılar kuleyi Büyük Burç/Megalos Pyrgos, Cenevizliler İsa Kulesi/Christea Turris diye isimlendirmiştir.

İlk Çocuk Hastanesi

Bugünkü Şişli Etfal Hastanesi kurulduğu dönemde Avrupa’da benzeri olmayan bir çocuk hastanesiydi. II. Abdülhamit’in 1 yaşında difteriden kaybettiği kızı Hatice Sultan anısına 1898 yılında açtırdığında adı Himaye-i Etfal’di. (Çocukların Himayesi)

İlk Kapalı Çarşı

İsmiyle müsemma ilk Kapalı Çarşı’ydı. Sadrazam Mahmut Paşa’nın 1461 yılında inşasını başlattığı çarşının bir kısmı Bizans döneminden kalmaydı ve ilk adı ‘Bezzazistan’ yani Bedesten’di. Kapalı Çarşı Fatih’te Beyazıt, Nuruosmaniye, Mercan semtlerinin kesişme noktasında bulunuyor.

En İlginç Anıt Taş ve İlk Hareket Noktası

Sultanahmet Meydanı’ndaki Milion ya da Milyon Taşı’nı Bizans İmparatoru Konstantin yaptırmıştı ve bu taşın olduğu nokta dünyanın orta yeri olarak kabul ediliyordu. Avrupa şehirlerine ya da diğer yönlere olan bütün mesafeler bu taş dikkate alınarak hesaplanıyordu.

İlk Kahvehane

Geleneksel Türk kahvesi 1500’lü yılların ortasına kadar İstanbul’da hiç tanınmıyormuş. Kahve 1551’de ilk kez geldiği İstanbul’a, Tophane Gümrüğünden  içeri sokulmadığı için girememiş. İstanbul’a ilk kahve  1554 yılında gelmiş. İstanbul’da ilk kahvehaneler ise 1555 yılında İstanbul’a Halep ve Şam’dan gelen kişilerce, Tahtakale’de açılmış. Burada özellikle okur yazar kesimden insanlar toplanıp kitap okur, satranç veya tavla oynarlarmış.

İlk Basketbol Maçı

Dünyada ilk basketbol maçı 1891 yılında Amerika’da oynanmış. İstanbul’da ise Robert Koleji’nde 1904’te yapılan ilk tanışma oyunu sayılmazsa, ilk basketbol maçı 1911’de Galatasaray Lisesi’nde beden eğitimi dersi öğretmeni tarafından düzenlenmiş; ancak tüm oyuncular sakatlandığı için oyun tamamlanamamış. Bu başarısız denemeden sonra İstanbul basketbolla asıl tanışması 1920’de Young Male Christian Association‘ın İstanbul’a şube açmasıyla olmuş.

İlk Plaj

Deniz hamamı kültüründen, plaj kültürüne geçiş 1920’lerin başında ihtilalden kaçıp İstanbul’a gelen Rusların deniz eğlenceleri ile başlamış. Moda Plajı deniz hamamından dönüşmeyen, direkt plaj olarak kurulan ilk plaj olmuş. Daha sonra;  Suadiye, Caddebostan Plajları ve Cumhuriyet döneminin önemli simgelerinden biri olan Florya Plajı takip etmiş.

İlk Tramvay

İlk tramvay;  atlı tramvaylar olarak, 1871’de hizmete girmiş. Azapkapı-Aksaray, Aksaray-Yedikule, Beşiktaş-Bebek arasında çalışmış. 1912’de çıkan Balkan Savaşları sırasında atların orduya satılmasıyla bir süre hizmet veremeyen atlı tramvayların yerini ise 1914’te elektrikli tramvaylar almış.

İlk Otobüs

İlk otobüs İstanbul’a 1926 yılında İtalya’dan satın alınan, iki yanı açık olarak yolcu taşıyan dört otobüsle gelmiş. Taksim-Maçka-Beşiktaş arasında çalışmış. İlk ring seferi ise 1 numaralı hat ile Şişli-Taksim-Beyazıt- Eminönü-Şişli arasında 1945’te gerçekleşmiş.

İlk Telefon Ağı

İstanbul’da 1881‘de  ilk alo sesinin heyecanı yaşandı. 1878 Paris Sergisi’nde icat edilen ilk telefonun tanıtımından yalnızca üç yıl sonra II. Abdülhamid İstanbul’a ilk telefon ağının kurulma çalışmalarını başlattı. 1919 yılına gelindiğinde ise İstanbul santrali 9600 abone kapasitesine ulaşmış, ilk şehirlerarası telefon hattı ise İstanbul-Ankara arasında gerçekleşmişti.

İlk Futbol Maçı

İstanbul’da ilk futbol maçı, Kadıköy Kuşdili Çayırı’nda Moda Kulübü ile İzmir karması arasında yapılmış. İlk Türk futbol kulübü ise 1897 yılında Clack Stocking (siyah çoraplar) adıyla Fuad Hüsnü ve arkadaşları tarafından kurulmuş. Fuad Hüsnü aynı zamanda İstanbul’un ilk Türk futbolcusu. İlk resmi Türk takımı da Galatasaray Spor Kulübü olmuş.

İlk Sergi Salonu

İlk sergi salonu Beyoğlu Şark Pasajında 1901’de Pera Salonu adıyla açılmış. Resim ve heykel bölümleri bulunan salon üç yılın ardından kapanmış. Dört yıl aradan sonra Osmanlı Ressamlar Cemiyeti’nin önderliğinde 44 ressamın katılımıyla ilk sergi Galatasaray Sergileri adıyla yapılmış, 1950’lere kadar aralıksız sürmüş. Kadın sanatçılar da ilk kez bu sergilerde resimlerini sergileyebilmiş.

İlk Müze

İstanbul’da inşa edilen ilk ve İstanbul’un fethinden sonra camiye dönüştürülmemiş tek kilise olan Aya İrini, Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk müzesi olarak tarihimizde yer alıyor.

İlk Hapishane

İstanbul’da bilinen ilk hapishane, Ayvansaray semtinde yer alan Anemas Zindanıymış. Arap asıllı Anemas zindana adını vermiş.

Uçan İlk İnsan

17’inci yüzyılda Osmanlı’da yaşayan Müslüman Türk bilgini Hezarfen Ahmed Çelebi, uçmayı başaran ilk insandı.

Hezarfen Çelebi, kanatlar üzerine dikilmiş kuş tüyü kullanarak Galata Kulesinden kendini bırakmış; İstanbul Boğazı’nı geçerek Üsküdar’a inmişti.

Fetih Sonrası Kurulan İlk Osmanlı Semti

Tarihi yarımadanın en önemli kavşak merkezlerinden biri olan Saraçhane, Osmanlı İstanbul’unda kurulan ilk semt olmasının yanında, Fatih ilçesinin temellerinin atıldığı ilk semt olma özelliğini taşır.

İstanbul’un ilklerine yer verilen videoyu da izleyebilirsiniz.

Hazırlayan: Elif Kırnak