Pendik – Tuzla Kıyı Adaları

Pendik-Tuzla arasında yer alan ve sahile yakınlıkları sebebiyle kıyı adaları olarak adlandı­rılan beş adanın ikisi sahil ile irtibatlandırılarak ada özelliğini kaybetmiştir. Bunları sırasıyla gö­relim.

1-PAULO (PAVLİ) ADASI

Pendik Koyu’nun batısında, Karataş Yarımadası’nın (Paulo Petrion) hemen ucunda yer alır. Adaya yakınlığı sebebiyle Karataş Yarımadası’na Pavli İskelesi’de denir. Bu yarım­ada üzerinde bulunan Aziz Pa­ul ve Aziz Petri’ye ithaf edil­miş olan manastır nedeniyle adaya Aziz Paulo Adaş denmiştir.  Halk dilindeki Pavli kelimesinin Paulo’nun değişikliğe uğramış şekli olabileceği ileri sürülse de bu kelimenin Hellen Dili’nde “Dinlenme, huzur anlamındaki Paulo/Paule’nin Rum ağzındaki biçimi” olduğu da kabul edilir.

(1) Her iki yoru­mun adanın konumuna ters düşen bir tarafı bu­lunmadığı da bir ger­çektir.

Antik dönem adı Mavronisi olup, Mavronidis şekline de rastlanır. Literatürde görülen Güzel Ada adı halk tarafından bi­linmemektedir.

Bizans Aristokratlarının pek fazla itibar ettikleri yazlık dinlenme yerlerinden bi­riydi. Juistinianus dönemin ünlü kumandanı Belisarios’un Pendik” te mevcut malikânesi dışında adada da bir yazlığı vardı. (2)Bizans dönemine ait bir su sarnıcı varlığını sürdürmüştür. Adanın ihtiyacı olan suyun mermer künkler için­de nakli suretiyle temin edildiği anlaşılmakta­dır.

Yer yer ağaçlık olan ada, yakın tarihe ka­dar Pendiklilerin yaz aylarında vazgeçemedik­leri bir piknik yeriydi. Adanın yakınında tutulan balıklar ve kıyılardan toplanan midye ve istiridyeler bu pikniklerin değişmez menusunu oluştu­rurdu.

Ada, deniz doldurulmak suretiyle sahil ile birleştirilmiş, bir yarımada olarak Pendik Tersa­nesi (bugün İstanbul Tresanesi)ni koruyan bir mendirek haline dönüşmüştür.

Yeni adları; Paulo Yarımadası, Aydınbey Yarımadası’dır

2- EŞEKADASI

Üzerindeki manastır sebebiyle aynı adı taşıyan Saint Tyrphon Burnu’nun kuzeybatısında ve yakın bir mesafede Eşek Adası bulunuyordu. Ada da­ha sonra Ekrem Bey Adası adını almışsa da halk eski adını kullanmaya devam etmiştir.

Eski adı Saint Andre olup bu adı üzerinde bulunan manastırdan almakta idi. Ada Bizans döneminde ilginç olaylara sahne ol­muştur, ikonlar (Dini re­sim) karşısında ibade­tin en ateşli savunucularından olan Saint Methode, imparator Mihail II (820–829) dö­neminde bu adaya ka­patılmıştır.

XII. yüzyılda Saint Andre Manastırı,   diğer manastırlara nazaran ayrıcalıkları olan dini bir mekân olarak kabul edili­yordu. Adada manastırın ki­lisesinden başka keşiş evleri, dua mekânları bulunuyordu. 1272 yılı civarında adaya akın akın insanlar geldiğinden bahsedilir.

Adada birçok sarnıç bulun­maktaydı. Bunlardan en büyüğünün ebatları 6,15×4,10 m olarak tespit edilmişti.

Adanın ilginç bir yönü, 5 km uzaklıkta bu­lunan Pendik sakinlerinin adanın doğu tarafını Hıristiyan kabristanı olarak kullanmış olmalarıdır. (4)Ada, doğusunda bulunan burunla (Saint Try-phon) birleştirilmiş, yıkılmak suretiyle çevre sevi­yesine indirilmiş, yıkım sonucu elde edilen kayalar adadan kuzeydoğu istikametinde uzanan mendirek yapımında kullanılmıştır.

Ada, Ekrem Bey Yarımadası olurken özel sektör tersaneleri için elverişli bir liman (Aydınlı Limanı) elde edilmiştir.

3- ŞEMSİYE ADACIĞI

Tuz burnu açığında, üzerinde pek az toprak bulunan, kayadan oluşmuş bir adacıktır. Eski adı Dardanos’tur.

4- HAYIRSIZ ADA – FENER ADASI 

Şemsiye Adacığı ile İncirli Ada arasında yer alır. Üzerinde insan yaşamına dair bir iz yoktur. Genel olarak üzerinde insan yaşamayan adalara verilen Hayırsız Ada adı bu ada için de kullanılır.

1955 yılında İstanbul-İzmit seferini yapan Pendik vapuru Tuzburnu (Akritas) civarındaki kayalıkla­ra bindirmiş ve bu sebeple aynı yıl içinde adaya bir deniz feneri konmuştu. Bu tarihten sonra halk adaya Fener Adası-Fenerli Ada demektedir. Eski adlarından biride hortlak anlamına gelen Vru kolakos’dur.

5- İNCİR ADASI – İNCİRLİ ADA 

Tuzla ve Tuzburnu (Akritas) adasında sa­hile 2 km mesafede küçük bir adadır. Yaklaşık olarak genişliği 40 m ve uzunluğunda 100 m’dir.

1838 yılında bölgeden geçen VV.FAinsvvort adanın adını Nyssa olarak bildirir. Nysa şeklin­de de yazılan bu adın, Bithynia krallarından Nicomedes IM’ün ikinci eşi ve Nicomedes IV’ün annesi Nysa’dan gelmiş olması mümkündür.

Adada IX. Asrın başından itibaren bir ma­nastır ve kilisenin varlığı bilinmektedir. Saint Glykeria’ya ithaf edilmiş olan bu manastır sebebiyle ada Saint Glykeria Adası adını almıştır. Bizans imparatoru Leon V(Ermeni Leon) (815–820) döneminde İkon taraftarı Aziz Nicetas bu­raya kapatıldı.(6)

Bizanslardan kalma bir su sarnıcının 6 sütu­nu işgal yılları sırasında İngilizlerce alınıp götü­rülmüştür.

1925 yılında ilk sahibi olan Salih Bey’den Mısırlı İbrahim adıyla tanınan İbrahim Sayman tarafından satın alınan ada daha sonra, dadısı Fransız asıllı Ayşe Meral Sayman’a intikal etmiş­tir. Ayşe Hanım uzun yıllar adada tek başına ya­şamış, bu sebeple Tuzla halkı adaya Ayşe Ha­nım Adası demiştir.

Ada bugün sahibi bulunan iş adamı Rahmi Koç tarafından onarımı yaptırılarak Roma ve Bizans dönemi eserleriyle donatılmıştır. Adada izinli olarak Anadolu’dan ve çevreden getirilen eserler yanında teknesi ve kürekleriyle tamam­lanmış otantik bir balıkçı kulübesi de bulunmak­tadır.

Bir açık hava müzesi halini alan ada, heli­kopter pisti ve havuzu ile aynı zamanda bir malikâne hüviyeti de kazanmıştır (7)

DİPNOTLAR

(1) Bilge UMAR-Türkiye’deki Tarihsel Adlar, sf. 644 (2)CuinetV.-LaTurguieD’Asie,c.4,sf.700-701

(3)  İst.Ark.Müz. Yıllığı, no: 4,1948-1949,sf.42, Bir balıkçı tartından Temenye önlerinde denizden çıkar¬tılan ve İst. Ark.Müz.’ne teslim edilen mermer su künk-leri muhtemelen bu adaya su sağlayan bir şebekeye aitti.

(4)   R.Janin-Autour du Cap Acritas, E.O,XXVI 1927,sf. 296-298.

(5)W.F.Ainswort-Travels and Researches in Asia Minör, 1842, d,af. 16.

(6)  R.Janin-Les Eglisses Et Les Monasteres Des Grands Centers Byzantins, Paris 1975, sf. 56-57.

(7) 1.9.1.992 tarihli Hürriyet gazetesi. Sadullah Tezcan