1895 yılında Mekke’de dünyaya gelen Ali Vasfi Atabay, Dr. Mustafa Şükrü’nün oğludur. İlköğrenimini Beşiktaş Hazım Efendi ilk mektebinde, orta öğrenimini Mardin Rüştiyesinde, liseyi de Malatya İdadisinde tamamladıktan sonra 1914 yılında babasının mezun olduğu Tıbbiye-i Şahane’den diplomasını almıştır.
Atabay, öğrenimi sırasında gönüllü olarak askere yazılmış, Balkan Harbinde Üçüncü Fırka Sıhhiye Bölüğünde görev alarak Çatalca Muharebesine katılmıştır. Terhisinden sonra 6 ay boyunca Demirkapı Kolera Hastanesi’nde çalışmıştır. Daha sonra yeniden eğitimine devam eden Ali Vasfi Bey mezun olduktan sonra askere alınmış ve Kafkas Cephesinde çarpışmıştır. Terhis olduktan sonra 1915’de Guruba Hastanesi Hariciye Servisinde Operatör Dr. Mahmut Ata’nın asistanı olarak tayin edilmiş, üç yıl kadar yanında çalışmıştır. 1918’de eğitimini geliştirmek için Almanya ya giden Dr. Ali Vasfi Atabay Bonn’da Prof. Ungar ve Karre’nin, Berlin’de Prof. Bier’in kliniklerinde çalıştıktan sonra 1921 yılında İstanbul’a dönmüş ve Küçükpazar’da ‘Şifa Hastanesi’ni açmıştır. Bu kuruluşu 1925 yılına kadar idare ettikten sonra Atatürk’ün ricası ile Pendik’te bilimsel usullerle ilaç imal etmek üzere Pendik Sanayii Ziraiye ve Kimyeviye Müessesesini kurmuş, bir de un fabrikası tesis etmiştir. Zorlu uğraşlar sonunda küçük sayılabilecek bir laboratuar ile üretime başlayan bu müesseseyi hızla zamanın bütün ihtiyaçlarını karşılayacak bir şekilde geliştirmiştir. Bu yönüyle Ali Vasfi Atabay’ı ülkemizin bilimsel metot ve ekipmanlarla çalışan ilk ilaç üreticilerimiz arasında sayabiliriz.
1940 yılında II. Dünya Savaşı tehlikesine karşı tekrar askeri vazifeye çağrılan Dr. Ali Vasfi Atabay bu görevini Birinci Tümen Sıhhiye Bölüğü’nde ve Haydarpaşa Askeri Hastanesi’nde yerine getirmiş, 1944 yılında terhis olarak yeniden laboratuarının başına geçmiştir (*)
1949 yılına kadar Sağlık Bakanlığı’nca Ali Vasfi Atabay tarafından Pendik Sanayii Ziraiye ve Kimyeviye Müessesesinde ruhsatlandırılarak piyasaya sürülen müstahzarlar şunlardır:
Arrhénal ampul, Atropin Sülfat ampul, Atropin Sülfat Morphin ampul, Cacodylate de Soude ampul, Cacodylate de Soude Bicomposée ampul, Cacodylate de Soude Tricomposée ampul, Cafeine ampul, Calcium Chlorure C Cris.ampul, Calcium Gluconate ampul, Calcium Gluconate Comprime Chocolate, Calcium Gluconate effervesan, Calcium Granule, Calcium Thebromine tablet, Cotarnin Chlorhydrate ampul, Emethine Chlorhydrate ampul, Ether Sulfirique ampul, Extrate de Malt Concantre simple, Hemogene A şurup, Hemogene B şurup, Histamine ampul 0,01 ve 0,04, Huile Camphree ampul, İode calcium Theobromine komprime, Kiniumol Arsenoferre şurup, Kiniumol Phosphoiode şurup, Mercure bi İodüre ampul, Morphine Chlorure ampul, Neocaine Chlorure ampul, Nitrite de Amyle ampul, Peptone ampul, Phosphomalt, Salicylate de Soude, Sel Alcaline effervesan, Sel de Carlsbad effervesan, Sel de Vichy effervesan, Sel de fruit effervesan, Sel de fruit Pepsin effervesan, Sel laxative effervesan, Serum Gelatine ampul, Serum Physiologique ampul, Sparteine Soulphate ampul, Strychnine Soulphate ampul, Yohimibine Strichine ampul. Vasfotebrin ampul, Vasfoplazmin komprime.
1950’lere gelindiğinde kuruluş yıllarında birlikte yola çıktığı ilaç üreticilerinin hızına yetişememiş, teknolojik dönüşümü gerçekleştirememiş, fabrika düzenine geçemediği için de o yılların ilaç üretiminde lider markaları, İbrahim Ethem (Ulagay),Abdi İbrahim (Barut),Mustafa Nevzat (Pisak),Şark Merkez Laboratuvarı, Haver Laboratuvarı gibi isimlerle sürdürdüğü rekabet savaşında gerilere düşmüş ve ilaç piyasasından çekilmek zorunda kalmıştır.
Dr. Ali Vasfi Atabay Sanayi Ziraiye ve Kimyeviye Müessesesi kitabı;
Son derece nadir görselleri ve istatistiki bilgileri ile II. Dünya Savaşı yıllarının zor şartlarında ülkemizde böylesi bir müessesenin nasıl çalıştığı hususunda da eşsiz bilgiler vermektedir. Tüm bunların yanı sıra o yıllarda küçük bir sahil köyü olan Pendik’in pek de bilinmeyen iç bölgeleri hakkında fikir veren son derece nadir fotoğrafların bulunması da bu kitaba değer katan bir başka unsurdur.
Son olarak, dili son derece ağır olan bu tanıtım kitapçığını günümüz Türkçesine Mert Sandalcı çevirmiştir. Prof. Dr. Emre Dölen teknik kontrollerini yaptı. Orijinal kitapta sehven yapılmış olan hatalar düzeltildi. Sandalcı’nın öğrencisi Damla Kırcı konu hakkında araştırmayı derinleştirdi, 2016 yılı içinde Eskişehir’de yapılan XII. Eczacılık Tarihi Toplantısında bildiri olarak sundu.
Doktor Vasfi Bey’in Pendik şarabı
1846’da Fransa’da Dubonnet ile başlayan kininli şarap kampanyası, Cumhuriyet’in ilk yıllarında sıtmayla mücadele eden Türkiye için de iyi bir örnekti. Türkiye’nin ilk ilaç fabrikatörlerinden Dr. Ali Vasfi Atabay kolları sıvadı ve Pendik bağlarının şarabına kinin ile birkaç madde daha ekleyerek 1933’te Kiniumol adıyla eczanelere dağıttı. ‘İştah ve kuvvet ilacı’ denilen iksiri uzun yıllar ‘Pendik şarabı’ adıyla da üretti, hatta bir de ‘Doktor Ali Vasfi Şampanyası’ yaparak yine eczanelerde sattı.
Edinilen bilgiye göre; Gözdağı’na eskiden Ali Vasfi Tepesi denirdi.
Kaynak: Mert Sandalcı
Hazırlayan: Elif Kırnak
