Deprem üzere doğal afetler başta olmak üzere travmatik olaylar sonrası olağanlaşmanın kıymetini vurgulayan Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, kişinin sorun çözme hüneri kazanmasının ehemmiyetine dikkat çekti.
Tarhan, evvel sorunu tanımlamak ve sonrasında beklenen tahlil yolları belirlemek gerektiğini kaydederek, “Sonrasında karar vermek ve o çözüm yolunda ilerlemek gerekiyor. Tekrar tekrar başa dönmemek lazım. Mahvoldum, öldüm, bittim demek yerine bunu uygulamak gerekiyor. Acılar, zorluklar, sıkıntılar büyümenin bir parçasıdır. Bunların sonunda zaten büyüme ortaya çıkıyor. Onun için burada en kötü düşman karamsar olmaktır.” dedi.
Deprem üzere doğal afetler sonrası en kıymetli noktanın temel gereksinimlerin karşılanması olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Öncelikle yemek, içmek ve barınma gibi temel ihtiyaçlar karşılanmalıdır. Temel ihtiyaçlarının karşılanmasından sonra bu travma sonrası iyileşme, normale dönüş daha kolay oluyor. Bu nedenle temel ihtiyaçlar karşılandıysa travma sonrası iyileşmeyi ve normale dönüşü konuşmak gerekiyor.” diye konuştu.
“Afet yönetimi planlaması yapılmalıdır”
Tarhan, afet öncesinde ve sonrasında yapılması gerekenlerle ilgili bir afet idaresi planlamasının yapılmasının değerine işaret ederek, “Afetlerle ilgili literatürlerde afet yönetimi, afet öncesinde, afet sırasında ve sonrasında yapılması gerekenlere ilişkin planlar bulunmaktadır. İlgili kurumlar tarafından bu planlamaların yapılması ve sonrasında da aşama aşama bu planların hayata geçirilmesi önemlidir. Bu plana göre, afet müdahale planı, afetten sonra ikinci aşamada iyileştirme planı, üçüncü aşamada ise yeniden inşa planı olması gerekir.” tabirlerini kullandı.
“Dersler çıkarılması gerektiğini gördük”
Tüm ülkeyi yasa boğan Kahramanmaraş merkezli zelzeleler sonrası ortaya çıkan sonuçla ilgili gerekli dersler çıkarılması gerektiğini de vurgulayan Tarhan, şunları kaydetti:
“Bütün bunları gördük, birtakım dersler çıkarmamız gerekiyor. Deprem öncesinde bir standart, bir politika oluşturulması gerekir. Bununla ilgili eksiklikler tamamlanmalı. Eksikliklerin düzeltileceği ile ilgili bir güven olursa kişilerin afetten sonra kendilerini toparlamaları kolay oluyor. Bu felaketten sonra günübirlik, ani karar verme, bize bir şey olmaz duygusunu ve bu kültürümüzü gözden geçirmemiz gerekiyor.”
Tarhan, bilhassa beklenen İstanbul zelzelesi için yalnızca yöneticilere değil, topluma da vazifeler düştüğünü belirterek, “Kurumlar tarafından öncelikli olarak plan yapılması, bu planın açıklanması insanlarda temel güven duygusunu oluşturuyor. Bu planın uygulaması için toplumun kabul etmesi gerekiyor. Toplumun da bu konuda geri bildirim vermesi gerekiyor. Sadece yöneticilerden de beklemeyelim, hepimiz bu konuda duyarlı olmamız lazım.” dedi.
“Herkesin başa çıkma yöntemi farklılık gösteriyor”
Afetler, travmatik ve şok yaşantılardan sonra kişilik yapısına nazaran, kültürel kıymetlere nazaran, lokal kültüre nazaran herkesin bir başa çıkma metodu olduğunu söz eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şöyle konuştu:
“Batı toplumlarında, bilhassa ABD’de bu savaş travması ile gelen gaziler ortasında en çok travma sonrası gelen hadiseler alkol bağımlısı oluyorlar. Yani bu askerler ortasında üçte bir oranında alkol bağımlığı geliştirildiği görülüyor yani alkol kullanımı başa çıkma prosedürü olarak kullanılıyor. Bizde bu o kadar yaygın değil. Başka başa çıkma formülü ise kaçınma davranışı. Yani sarsıntıyla ilgili mevzuları hiç konuşmama, hiç bu mevzulara girmeme yani bir nevi görmezden gelme. Bu da gerçekçi değil. Önüne çıktığı vakit, aklına geldiği vakit ya da çocuğu sorduğu vakit hayatın gerçeklerinden kaçınma davranışı da çok sağlıklı değil.”
“Üçüncü başa çıkma yöntemi zihinsel sığınak”
Tarhan, üçüncü başa çıkma sisteminin üçüncü jenerasyon psikoterapiler olduğunu değinerek, bunun toplumumuzda da çok yaygın olan dini başa çıkma metodu olduğunu söyledi.
Doğal afetler üzere insanın denetim edemediği, gücünün yetmediği durumlarda kişinin inançlara ve yüksek kıymetlere sığındığını kaydeden Tarhan, “Üçüncü kuşak psikoterapilerin 12 adımı var. Bunlardan biri de kişinin kontrol edemeyeceği, değiştiremeyeceği durumlarda yüksek bir güce, yüksek bir iradeye sığınması. Yani zihinsel sığınağının olması. Bir olay yaşamıştır. Bu sadece deprem gibi bir afet değil, trafik kazası gibi beklenmeyen olaylarda da müthiş bir öfke ve intikam duygusu oluşuyor. O kin, öfke, intikam duygusu ömür boyu taşınacak bir şey değil.” biçiminde konuştu.
Kişinin bunu kabullenmesi gerektiğini lisana getiren Tarhan, ‘Benim bunu yaşamam gerekiyormuş, demek ki hayat çizgimde bu önüme çıkacakmış’ usulünde kabullenip bunu nasıl yöneteceğine odaklanması lazım. Yani kişinin en makus senaryoya hazırlık yapması ve en âlâ senaryoyu beklemesi gerekiyor. Mindfulness bunu öneriyor: En berbat senaryoya nazaran önlemini al, hazırlığını yap lakin en uygun senaryoyu bekle. Tıpkı şey bir daha önüme çıkarsa ne yapacağına dair zihinsel planın, senaryon olsun. Ondan sonra iyiyi bekle berbat senaryoyu bekleme. Önlemini al, kışa hazırlan, yazı bekle üslubunda. Bunlar Anadolu irfanının çok hoş öğretileridir. Mindfulness’ta şahsa bununla ilgili teknikleri öğretiliyor.” dedi.
“Problem çözme becerisi kazanılmalı”
Tarhan, kişinin sorun çözme hüneri kazanmasının ehemmiyetini vurgulayarak, şu değerlendirmeleri yaptı:
“Önce sorunu tanımlamak kıymetli, tanımladıktan sonra ikinci olarak olası tahlil yolları belirlemek. Sonrasında karar vermek ve o tahlil yolunda ilerlemek gerekiyor. Tekrar tekrar başa dönmemek lazım. Kişi bunu yaptığı vakit ne oluyor? Sorun çözme mahareti oluyor. Rastgele bir hayat olayında, travmada, şok yaşantıda, imtihanda zayıf aldığı vakit hakikaten uygulanabilecek bir şey bu. Mahvoldum, öldüm, bittim demek yerine. Zati acılar, zorluklar, düşünceler büyümenin bir kesimidir. Bunların sonunda zati büyüme ortaya çıkıyor. Onun için burada en makus düşman karamsar olmaktır.”
“Geleceğe odaklanmak gerekiyor”
Travma üzere durumlarda karamsar olunmamasını, kesinlikle ders çıkarılması gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bu tür olaylarda ‘Neden?’ demek yerine ‘Bundan sonra ne yapmalıyım? Tekrar aynı şey olmaması için ne yapmalıyım? Hayatta kalanlarla, sevdiklerimle beraber nasıl bir yol çizmeliyim?’ diye düşünüp bunlara odaklanmak gerekiyor. Kişinin kötü senaryoya karşı tedbirini alıp iyi senaryo yazması, o yönde ilerlemesi ve kendine hedef koyması lazım. Aksi halde 60 dakikanın 50 dakikası bunu düşünmekle geçer. Buna hiçbir sinir sistemi ve hiçbir ruh uzun süre dayanmaz.” dedi.
“Bu zor dönemi de aşacağız”
Tarhan, deprem sonrası periyodun kesinlikle hayatın en güç devirlerinden biri olduğunu kaydederek, “Bu hayatımızın güç bir periyodu. İnsan hayatında nasıl sonbahar, kış, ilkbahar, yaz varsa insan hayatında da bu türlü devirler vardır. Bu güç periyodu bir biçimde aşacağız. Nasıl kışa girerken hazırlık yapıyoruz ve kışı rahat aşıyoruz. Bu devirleri de bu türlü aşacağız ancak hazırlık gerekiyor. Kış gelirken hazırlık yapmaz ve tedbirini almazsan nasıl ki zorluk çekersin hayatta da böyledir. Bu hayatta da bu türlü güç devirler vardır. Bu devirleri bir formda aşabilmek gerekiyor.” diye konuştu.
“İyileşme döneminde sosyal destek çok önemli”
Tarhan, çocuklarda ümit ve itimat hissinin yüksek tutulması halinde toparlamanın basitçe olacağını belirterek yetişkinlerde de travma sonrası düzgünleşme periyodu olduğunu, bu güzelleşme periyodunda toplumsal dayanağın çok değerli olduğunu kelamlarına ekledi.
Hibya Haber Ajansı