Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB),İnşaat Kesimi Tahlili Raporu’nun Nisan 2023 sayısını yayımladı. “Deprem Felaketinin Acıları İçinde Seçim Süreci” başlıklı tahlilde, global ve ulusal iktisat ile inşaat dalına ait bilgiler değerlendirildi.
Dayanıksız yapı yaygınlığı gözler önüne serildi
Raporda, Kahramanmaraş merkezli olarak yaşanan zelzelelerin, ülkemizde yaşanan acı deneyimlere karşın sarsıntıya karşı kâfi tedbirin alınmamış olduğunu ve dayanıksız yapı üretiminin yaygınlığını bir sefer daha gözler önüne serdiği belirtilirken, “Ortaya çıkan yaklaşık 230 milyon tonluk enkaz, boyutu prestijiyle Erciyes Dağı’nın büyüklüğü ile kıyaslanmıştır. Yıkılan binalar ve yitirilen canlar, doğal afet risklerini ve taban koşullarını dikkate alan kentsel planlamanın, uzman mühendisliğin, projeye uygun imalatın, hakikat ve kaliteli materyal kullanımı ile imal faaliyetleri kontrolünün hayati kıymetini ortaya koymaktadır” değerlendirmesi yapıldı.
İmar affı gündemden çıkartılmalı, yeterlik sistemi faal uygulanmalı
Deprem bölgesinde inceleme yapan teknik takımların yapı hasarlarıyla ilgili tespitlerine yer verilen İnşaat Dalı Tahlili Raporu’nda, “Öncelikle 2019 yılında yapı müteahhitlerinin ekonomik, mali, mesleksel ve teknik yeterliklerine nazaran sınıflandırılması için çıkarılan ‘Yapı Müteahhitlerinin Sınıflandırılması ve Kayıtlarının Tutulması Hakkında Yönetmelik’, yurt çapında faal ve taviz verilmeden uygulanmalıdır. Bölümde kontrol sistemi düzenekleri kesinlikle güçlendirilmelidir. Süreçte sorumluluğun çok taraflı olduğu gerçeği kabul edilerek, ülkenin gündeminden imar affı ve gibisi uygulamalar tümden çıkartılmalı; tersine, müeyyidelerin caydırıcı olması sağlanmalıdır” saptaması yapıldı.
Kentsel planlamanın ehemmiyeti büyük
Çalışmada, deprem bölgesindeki yine inşa çalışmalarının planlı ve kontrollü biçimde yürütülmesi kıymetli iken ülke genelinde (kentsel ve kırsal) yapıların sarsıntıya güçlü biçimde dönüşümden geçirilmesine duyulan muhtaçlığın da büyük olduğu belirtildi. Yapılaşmanın birinci evresi olan kentsel planlamanın ehemmiyetini ortaya çıkardığına değinilerek, “Bu nedenle, taban kaidelerini dikkate alan imar planları ve yapı şartnameleri hazırlanması, mümkün imar aflarına güvenen kaçak yapılaşmanın önlenmesi, yüksek riskli yapı stoku için aktif kentsel dönüşüm siyasetleri geliştirilmesi gerekmektedir” denildi.
Dönüşüm için kapsamlı finansal tahliller gerekli
Ülke genelinde 1999 Marmara Zelzelesi öncesi şartnamelerle yapılmış çok büyük yapı stokunun bulunuyor olması nedeniyle “afet odaklı” yaklaşımla kentsel dönüşüm adımlarının hızlandırılmasının kıymetine işaret edilen raporda, birebir vakitte bu hayati sürecin vatandaşın inisiyatifine bırakılmadan başlatılıp sonuçlandırılması ve inançsız yapıların süratle tahliye edilerek dönüşümün devletin takviyesiyle gerçekleştirilmesi muhtaçlığı vurgulandı. Ekonomik gelişmeler sonucunda düşen alım gücü ve içinde bulunulan enflasyonist ortamın toplumun geniş kısımları için krediye erişimde büyük mani teşkil ettiği de belirtilerek, ülke genelindeki kentsel dönüşüm konusunda yalnızca İstanbul’daki gereksinimin bile kapsamlı finansal tahliller gerektirdiği hatırlatıldı.
Çalışmada ayrıyeten, hayati öge olan yapı güvenliğinin sağlanması için inşaat bölümünün denetimli biçimde gelişmesinin değeri belirtilerek, “Sektör sağlıklı biçimde yapılanmadan ülkemizin kalkınma maksatlarının sürdürülmesi de mümkün değildir” değerlendirmesine yer verildi.
Deprem bölgesine 4 binden fazla iş makinası sevk edildi
TMB ve üyelerinin Kahramanmaraş merkezli sarsıntılara ait çalışmalarına da yer verilen rapora nazaran; afetin çabucak akabinde deprem bölgesine 4 binin üzerinde iş makinası, 22 binden fazla ekipman ile birlikte kurtarma çalışmalarına takviye olabilecek 3 bini aşan deneyimli çalışanı bölgeye yönlendiren TMB üyelerinden bilhassa madencilik ile tünel üzere altyapı işleri bulunanların sevk ettikleri takımlar enkaz altından emniyetli biçimde çok sayıda can kurtarılmasını sağladı. Üye firmalar ayrıyeten, sarsıntıdan etkilenen vilayetlerde birinci etapta çadır kentlerin, izleyen günlerde de kalıcı konteyner kentlerin kuruluşunu üstlendi. Süreçte uyum sağlayan TMB, deprem bölgesine yönelik yardımlar kapsamında kesim ismine üye firmalar ile istişarede bulunarak 2023 yılında yapılacak hakediş ödemelerinin %1’lik meblağının yine imar çalışmaları için AFAD’a bağışlanması önerisi getirerek bu öneriyi Cumhurbaşkanı Yardımcılığı makamı ve kamuoyu ile paylaştı.
Türkiye Müteahhitler Birliği’nin 2023 yılının birinci çeyrek periyodunu değerlendirdiği raporda, inşaat bölümüne ait özetle şu tespitlere de yer verildi:
Sektör 2022’de salgın yılından daha fazla daraldı: İnşaat dalı esasen 2018-2019 periyodundan bu yana iç ve dış ekonomik gelişmelerin tesiriyle küçülmektedir. 2022 yılında daralmanın hızlandığı inşaat faaliyetleri, yılın birinci üç çeyrek devrinde yıllık bazda sırasıyla yüzde 7,5, yüzde 10,7 ve yüzde 15 oranlarında küçülmüştür. Dal, aralıksız olarak son 5 çeyrek periyottur süren daralmadan sonra yılın son çeyreğinde yüzde 2 büyüme kaydetmiştir. 2022 yılı genelinde ise bölüm, salgın yılı 2020’den (-%5,5) daha derin bir daralma (-%8,4) yaşamıştır.
İnşaat maliyetleri 8 yılda 8 kat arttı: Salgının tesirleri ve döviz kurundaki gelişmelerle birlikte 2021 yılında temel girdi maliyetlerinde yüzde 150 seviyesine varan fiyat artışlarının yaşandığı görülmüştür. Akabinde ortaya çıkan Rusya-Ukrayna savaşının hammadde fiyatları üzerinde global çapta yarattığı tesirle de 2022 yılında bu oranın %170’i aştığı izlenmiştir. Dalın öne çıkan girdilerindeki maliyet artışı geçtiğimiz yıl da devam etmiş Mart 2022 – 2023 devri prestijiyle ise yıllık fiyat artışları öne çıkan seçilmiş girdilerden hazır betonda yüzde 92 ve çimentoda yüzde 88 olmuştur. TÜİK İnşaat Maliyet Endeksi, Şubat 2023’te yıllık bazda yüzde 72,4 ve aylık bazda da yüzde 2,1 yükselmiştir. Endeks kapsamında materyal endeksi yıllık bazda yüzde 62,5 ve aylık bazda yüzde 3,4 artarken, personellik endeksi ise yıllık bazda yüzde 104 artmış ve aylık bazda yüzde 1,2 azalmıştır. Endeks (846,7 puan ile),inşaat maliyetlerinin son 8 yılda 8 kat arttığını ortaya koymaktadır.
Kamu müteahhitleri artan maliyet nedeniyle yasaklı durumda: İnşaat dalının talebe paralel konut üretimini sağlayabilmesi için bölümün kamu projelerinde yaşadığı meselelerin giderilmesi gerekli görülmektedir. Kamu projelerinde son periyottaki yüksek maliyet artışları nedeniyle yaşanan sıkıntılar çıkarılan düzenlemelerle giderilememiş, Anadolu’nun dört bir tarafında birçok müteahhitlik firması üstlenmiş olduğu projeleri tamamlayamaz hale düşmüş, teminat mektupları nakde çevrilmiş ve ihalelerden yasaklı duruma gelmiştir. TMB tarafından bu müteahhitlere tek seferlik sicil affı getirilmesi yoluyla yasaklarının kaldırılması konusunda hükümete davette bulunulmaktadır.
Riskli kentlerde konut satışı düştü: Halihazırda ülkemizde her yıl 800-850 bin konuta muhtaçlık duyulurken, bölümde yaşanan meselelerle (yüksek arsa maliyetleri ve inşaat malzemesi fiyatlarındaki artışlar gibi) birlikte arz tarafında bir müddettir gerileme yaşanmaktadır. Yaşanan sarsıntılarla birlikte ülkemizin konut piyasasının genelinde yeni ve daha şiddetli problemler gündemdedir. Sarsıntılar sonrasında (Şubat’ta),başta İstanbul olmak üzere, riskli görülen kentlerde konut satışlarının düştüğü izlenmiştir. İlaveten izleyen günlerde sanayi dalının tesislerini taşımak için deprem riski bulunmayan etraf vilayetleri mercek altına aldığı takip edilmiştir. Ankara ve İzmir’in toplam satışlardan aldığı hissede artış dikkat çekerken, yabancılara konut satışındaki düşüşte hızlanma yaşanmıştır.
Yurt dışındaki proje büyüklüğü 477 milyar doları buldu: Ocak-Mart 2023 periyodu prestijiyle Türk inşaat bölümü yurt dışında 4,1 milyar ABD Doları fiyatında 52 proje üstlenilmiştir. Böylelikle bölümün birinci kere 1972 yılında Libya ile yurt dışı pazara açılmasından bu yana ulaştığı memleketler arası proje portföyü büyüklüğü, 133 ülkede üstlenilen 11 bin 700 projeyle toplam 477 milyar ABD Doları olmuştur.
Körfez’e yönelik çalışmalar hızlandı: Rusya-Ukrayna savaşının Türk yurt dışı müteahhitlik hizmetlerinde yarattığı kayıp sürerken, Türk müteahhitler için yine açılan Körfez pazarında bilhassa Suudi Arabistan’a yönelik çalışmalar geçtiğimiz çeyrek periyotta sürat kazanmıştır. Ülkeye 19-20 Mart 2023 tarihlerinde Ticaret Bakanı Mehmet Muş başkanlığında ve TMB tertibinde bir Müteahhitlik Heyeti Ziyareti gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler çerçevesinde Suudi Arabistan Ticaret Bakanı Majid Al-Kassabi, Public Investment Fund tarafından her yıl 40 milyar ABD Doları meblağında proje gerçekleştirilmesinin hedeflendiğini, Türk müteahhitlik firmaları ile alt ve üst yapı, turizm, konut başta olmak üzere birçok alanda işbirliği imkanı bulunduğunu belirtmiştir.
Irak’a da müteahhitlik heyeti gündemde: Dalın öne çıkan pazarlarından (33 milyar ABD Dolarlık projeyle Orta Doğu’da birinci, dünyada üçüncü büyük pazar) olan lakin güvenlik sıkıntıları şimdi geride bırakılamayan Irak’a bir müteahhitlik heyeti ziyareti düzenlenmesi de gündemde yer almaktadır. Misyona yeni gelen Irak Cumhuriyeti Başbakanı Shia Al Sudani, Türkiye ziyareti sırasında 22 Mart 2023 tarihinde düzenlenen toplantıda Türk müteahhitlik firmaları ile biraraya gelmiş, bu vesileyle ülkedeki yenilenebilir güç, konut, sıhhat tesisi ve tarım projelerindeki gereksinimi lisana getirerek müteahhitlerimizi Irak’a davet etmiştir.
Avrupa renovasyon fırsatı sunuyor: Bu yıl dünya ekonomisindeki ivme kaybıyla ülkelerdeki nakit açığının, global altyapı yatırımlarını sonlandırması beklenmektedir. Öbür taraftan yenilenebilir güç yatırımları için memleketler arası kuruluşların finansman imkânları artmıştır. Avrupa ülkelerinde savaşla birlikte ve Avrupa Yeşil Mutabakat (AYM) kapsamında güç yatırımları ile renovasyon projelerinden bölüm için yeni fırsatlar oluşabilecektir. Birlik genelinde güç tüketimini 2030’a kadar yüzde 11,7 azaltma kararı alan AB kurumlarının bu adımı kapsamında üye ülkelerde her yıl kamu kurumlarına ilişkin binaların toplam yüzölçümlerinin en az yüzde 3’ünün restore edilmesi beklenmektedir.
Hibya Haber Ajansı