Tozkoparan İskender 15. yüzyılın sonu ve 16. yüzyılın başlarında yaşayan bir okçudur. Tozkoparan İskender kimdir? Merak edilenleri sizler için derledik.
Türk okçuluk tarihinin en önemli kişiliklerinden olan Tozkoparan İskender; hem savaşta, hem denizde, hem de karada rüştünü ispatlamış bir Osmanlı askeri, menzil okçusu unvanına sahip.
Dünya okçuluk tarihinde aşılamamış en büyük menzil atış rekoru sahibidir.
İskender, doğum ve ölüm tarihi net olarak kayıtlı olmayan, devşirme bir okçudur. Okçuluk yaparak Tozkoparan lakabını almıştır. Tozkoparan İskender sade bir vatandaşken ünü yüzyılları aşmış, mahallelere ve köylere adını vermiş bir şahsiyettir.
Tozkoparan İskender, 15.yy sonu, 16. yy başlarında yaşamış bir okçudur. Kayıtlara geçmiş birçok hikayesi olan, bugün bile kırılamayan rekorları bulunan, solak bir okçu, bir yeniçeridir.
İstanbul -Merter civarında tabelalarda Tozkoparan ismini görünce şaşırmayın, İskender’in lakabı buralara kadar gelmiş ve bir mahalleye adı da verilmiştir.
Tozkoparan lakâbını alan târihteki en meşhur kemankeş, İskender’dir. Tozkoparan İskender, öyle güçlü bir yeniçeriydi ki; formunu korumak için uyurken dahi başında bir nöbetçi durur, kollarının kuvvetten düşmemesi için, sağına soluna dönüp kolu üzerine yatmamasını sağlardı.
Tozkoparan’ın kuvveti konusunda şöyle bir rivayet nakledilir: Sultan II. Bayezid devrinde, İran’dan ünlü bir kemankeş gelmiş, huzurda kullap çekme gösterileri yapmıştı. Bu kişinin kendisi ile yarışacak birini istemesi üzerine; padişah, Şeyh Hamdullah’la görüşmüş, o da Tozkoparan çalışırsa galip gelir demişti. Masrafları saraydan karşılanıp bir süre çalışan Tozkoparan, İranlının kullabına bir de yay ekleyerek ikisini birlikte çekmiş, padişah bu başarısı üzerine kendisine büyük ikramda bulunmuştur.
Tozkoparan, yalnız erişilmez rekorlar kırmış bir kemankeş değil, aynı zamanda, katıldığı savaşlarda büyük yararlıklar göstermiş bir tirendazdı. Kendisini yakından tanıyan ve bir süre okçu ustalığını yapan Bahtiyarzade bu konuda da şu örneği vermektedir: Küçük Davud Paşa kumandasındaki donanma ile Modon ve İnebahtı Seferi’ne (1499) katılan Tozkoparan, paşanın baştardasını koruyan 10 seçme tirendazdan biriydi. Çatışma sırasında, bir düşman askerinin baştarda kıçına tırmanıp sancağı kaparak suya atlaması üzerine, Tozkoparan önce bir okla adamı vurmuş, sancağı paşaya teslim etmişti. Bu başarıdan ötürü Tozkoparan, yayalıktan sipahiliğe yükseltilmiştir.
Tozkoparan kısa zamanda efsaneleşmiş, her devirde ünlü kemankeşler “Tozkoparan-ı zaman” diye övülmüştü. Kanunî devri keman keşlerinden Miralem Ahmed Ağa’ya, “Tozkoparan Ahmed Ağa” da denildiğini biliyoruz.
Ok ve yay, sadece bir spor aleti değil, ordunun başlıca silahı olduğundan, hem özel hem de resmi imalathanelerde üretiliyordu. Evliya Çelebi’ye göre, 17. yüzyıl ortalarında İstanbul’da özel 200 yay ve 200 okçu dükkanı bulunuyordu ve bu dükkanlarda 300 okçu ve 500 yaycı çalışıyordu. Ordu ihtiyacının resmi imalathanelerden karşılandığı, ayrıca okçuluk sporuna rağbetin bu devirde bir hayli azaldığı dikkate alınırsa, verilen dükkan ve esnaf adeti mübalağalıdır. Kaldı ki, Vezneciler semtinde yaycılar, Bayezid semtinde okçular için ayrılan çarşı bu kadar dükkanı alacak genişlikte değildi.
Tozkoparan İskender’i bu kadar ünlü yapan asıl kırdığı bir menzil rekorudur. Tozkoparan İskender, en uzun rekorların sahibi olması yanında, en çok menzil alan kemankeş olarak da başta gelir. İmparatorluğun çeşitli illerinde 10 rekor kırmış, taş diktirmişti. Bunların hiçbiri daha sonra aşılamamıştır. 846 metrelik dünya rekoru sayesinde adı bugünlere kadar ulaşmış, kendisi de efsaneleşmiştir.
Atılış sırasına göre rekorları şöyledir:
1) Modon ve İnebahtı Seferi’ne çıkılırken Gelibolu Okmeydanı’ndaki Gündoğrusu Menzili’nde bir rekor kırmıştı.
2) İstanbul Okmeydanı’nda, Yıldız havasıyla atılan Tozkoparan (Delikli Kaya) Menzili’nde, Bursalı Şüca’dan aşırı, 1279.5 geze ok atarak en büyük rekorlardan birini kırmıştı.
3) Tozkoparan, Delikli Kaya Menzili’ni bozduğu günün haftasın da Bursa’ya hareket etmiş ve Bursa Okmeydanı’nda Poyraz havasıyla atılan Yusuf Yeri’ndeki Bursalı Şüca’ın taşından 70 gez aşırı atarak rekor kırmıştı.
4) İstanbul Okmeydanı’nda, Gündoğrusu havasıyla atılan Arkurı Menzili’nde, yine Bursalı Şüca’dan aşırı, 1281.5 gezlik (846 m) bir rekor kırmıştır. Bu, yalnız bizde değil, dünya okçuluk tarihinde de bugüne kadar aşılamamış en büyük rekordur.
5) Tozkoparan, Edirne Musalla Meydanı Yıldız Menzili’nde bulunan Deve Kemal’in rekorunu, İstanbul okçularını yıllarca uğraştıran zorlu bir mücadele sonunda, 1510 yılında kırmış ve taş diktirmiştir. Ölçüsü bilinmemekle beraber, Tozkoparan’ın o yıllarda okçusu olan ve atış günü orada bulunan Bahtiyarzade’nin ifadesine göre, önceki rekorları ayarında, yani 1280 gez civarında olmalıdır.
6) Bursa Okmeydanı’nda, Yıldız havası ile atılan Kemhâcı Hayreddin Yeri’ndeki Bursalı Şüca Menzili’nden aşırı atmış ve taş diktirmiştir. Menzilin baş taşıdır.
7) Bir sefer sırasında, Üsküp’te Poyraz havası ile atılan bir menzilde rekor kırıp taş diktirmiştir. Menzilin baş taşıdır.
8) Amasya’da, şehir dışında bulunan Kıble Menzili’nde Bursalı Şüca’nın taşından aşırı atıp rekor kırmıştır. Tozkoparan, Yavuz’un Tebriz Seferi’ne katılmıştır.
9) Tozkoparan, katıldığı Mısır Seferi’nde (1517),Kahire’deki bir Memlük Menzili’nden rekor kırıp taş diktirmiştir. Bu da, baş taşı olarak atılamadan kalmıştır.
10) Mısır Seferi dönüşü Şam’da kaldıkları dört ay içinde, Rum Yusuf ile Tozkoparan arasında zorlu bir mücadele geçmiştir. O devrin sayılı kemankeşlerinden biri olan Rum Yusuf, oradaki bir menzilde önemli bir rekor kırmıştı. Tozkoparan Şam’dan ayrılmadan bu menzili bozabilmek için yoğun bir çaba harcayarak Rum Yusuf’un taşını geçmeyi başardı. Yavuz, bu başarısından ötürü ulûfesine 5 akçe terakki ihsân etti.
1518 yılında aldığı Şam Menzili, Tozkoparan’ın son rekorudur.