MEHMET BAYER – 15.03.2023 – HİBYA – Fransa’nın Suffren kruvazöründe Çanakkale Savaşları’na katılan 2 askerin anlatıları, çabanın üzerinden geçen 108 yıla rağmen yaşananları farklı boyutlarıyla ortaya koyuyor.
Onbeş Kasım Kıbrıs Üniversitesi Rektör Yardımcısı Doç. Dr. Haktan Birsel, HİBYA’ya yaptığı açıklamada, 1. Dünya Savaşı’nın mukadderatının Çanakkale Savaşları’nda değiştiğini, sadece ”büyük savaş”ın değil, dünyanın en büyük donanmasına sahip İngiliz ve Fransız askeri ve deniz gücünün de yenilebileceğinin kanıtlandığını söyledi.
Çanakkale Deniz Savaşları’nda yer alan her geminin bir halde yara aldığını, bunlardan birisinin de Fransız deniz gücünün en büyük kruvazörlerinden Suffren olduğunu lisana getiren Birsel, ”Adını Fransız Korgeneral Suffren’den alan kruvazör, o devirde Fransa’nın en büyük 4 savaş gemisinden birisiydi. Çanakkale Deniz Muharebeleri’ne direkt katılmıştır. Türk obüs bataryalarından atılan bir mermiyle yara almış, akabinde da bir mayına çarparak cephaneliğinin bir kısmı infilak etmiştir.” dedi.
Birsel, geminin yan yatmasıyla bütün mürettebatının denize döküldüğüne işaret ederek, şöyle konuştu:
”Savaşın ardından, gemiden kurtulan gemicilerden ikisinin hatıraları, süreli yayın olarak savaşı anlatan ‘La Collection Patrie’ isimli dergide, 1917 yılında ‘Aux Dardanel, Prisonnier des Turcs’ ismiyle yayımlanmıştır. Bu iki askerden birisi, denizde boğulmaktan yardıma gelen Galois Kruvazörü tarafından kurtarılmış ve kara harekatına da başka bir gemiyle katılmış, diğeri ise denizden bir Türk mayın gemisi tarafından kurtarılarak esir alınmış, İstanbul’a gönderilmiştir. 1917 yılında yayımlanan yepyeni doküman incelendiğinde, Fransızların gözüyle deniz savaşı, Türk topçularının direnci, esir hayatı, Türklerin esirlere şefkat ve yardım sever yaklaşımları, Alman askerleriyle ortalarındaki farklara kadar çok bedelli dönemsel bilgilere yer verildiği görülmektedir. Denizcilerden birisi topçu onbaşı Jean Marie Plouzec, oburu ise filo müzisyenlerinden ve tıpkı vakitte sıhhiyecilerinden er Cronstat Bonnebeau idi. Her ikisi de 23 yaşındaydı ve Fransa’nın bir kıyı kasabasından gelen okul arkadaşlarıydı.”
Askerlerin anlatımı
Dr. Haktan Birsel, çalışmanın Çanakkale Savaşı’na katılan Suffren zırhlısında misyon yapan 2 askerin 1917 yılında Fransa’da yayımlanan ve seferberliği teşvik etmeyi amaçlayan savaş hatıraları serisinde askerlerin anıları üzerine şekillendiğini vurguladı.
�
Çalışmada, Çanakkale Deniz Savaşı’nın yapıldığı 18 Mart 1915 günü askerlerin gözünden şöyle yer aldı:
”Sabah henüz doğmuştu. Saatler 08.00’i gösteriyordu. Gemilerde heyecanlı bir koşuşturma başlamış ve her tarafta buyruk veren sesler yükseliyordu. Fransız filosunun en değerli kruvazörleri olan yenilmez Suffren, Bouvet, Charlemagne, Marsaillese ve Gaulois ortalarında 400’er metre olacak şekilde, aynı hatta geçmişlerdi. Her iki tarafta ise arka arkaya 9’ar İngiliz gemisi sıralanmıştı. Bu dünyanın en büyük savaş filosunun muharebeye giriş tertibiydi. Birinci gürleme Marsaillese’den geldi. Bu ses coşku doluydu ve hepimize milletimizin zafer şarkısıymış gibi geldi. Ardından su üzerindeki filonun bütün devleri aynı müziği çalmaya başladı. Her atıştan sonra İngilizler gözleri dönmüş şekilde alkışlıyorlardı. Saat 09.00’u biraz geçerken müttefik filo bulunduğu mevkilerden demir aldı ve boğazın girişine gerçek ilerlemeye başladı. İlerledikçe girişi tutan kara kesimleri devleşiyor, bizim gemilerimiz ise güya küçülüyordu. Bombardıman yeni mevkilerden 25 Şubat’a kadar devam etti ve filonun topları, kıyıdaki Türk bataryalarını yerle bir etti. Artık giriş serbestti. Ama yalnızca giriş. İçerisi ise çok tehlikeliydi. Bir kere boğaz içerlerde 1200 metreye kadar daralmaktaydı. Çanak şeklindeydi. Kıyıdan yükselen sert ve beyaz kayalar top ateşinden etkilenmeyecek gibi görünüyordu. (Bunu subaylar kendi aralarında konuşurlarken sıkça duymaktaydık) Bu yükselen bölgelerde muhakkak ki güçlü Türk bataryaları gizlenmişti.”
�
Filo, Çanakkale Boğazı’nda
”Aniden muhteşem süper dretnot Queen Elizabeth’in savaşa girdiğini belirten sirenleri yankılanmaya başladı. Sonra da yarımadanın öbür tarafından endirekt atışlarla çanağı bombalamaya başladı. Biz bu atışları çaprazdan ve uzaktan izlemeye başladık. Bu baskı atışı eşliğinde bütün filo boğaza giriş yaptı. Artık içerdeydik. Filo bütün gücüyle her iki kıyıya atış yapıyor ve her iki kıyıdan da Türk topçuları birebir şiddette karşılık veriyordu. Artık boğazda daima bir ışık demeti vardı. Çıkan gürültü ise dehşetti ve denizin üzerinde yankılanıyordu. Topların ateş ederken çıkardıkları ışık o kadar güçlüydü ki denize ve gökyüzüne fantastik bir kızıllık hakim olmuştu. Bu görünüm karşısında Plouzec’in kanı donmuştu neredeyse ve kendi kendine şöyle diyordu: ‘Cehennem bundan biraz daha berbatı olsa gerek!’ Bütün olup biteni Plouzec net olarak köprünün içindeki zıhlı bölmelerin arasından izliyordu. Bonnebeau ise onun tam tersine ateş hattının gerisinde sintine iskelesindeydi. Müzisyenler burada toplanıyorlardı ve savaş zamanında onların ikinci görevi sıhhiyecilik oluyordu. Herkes zırhlı bölmelerin arkasında bekliyordu. Sadece 2 subay dışarda dikkatlice dolaşıyorlar ve topçularının atışlarının mesafece doğruluklarını dürbünleriyle ölçüyorlardı.”
Suffren, yara alıyor�
”Tam olarak saat 13.00’ü gösteriyordu. Dehşet bir patlama gerçekleşti ve Suffren derinden sarsıldı. Akabinde da kulakları sağır eden bir patlama geldi. ‘Batıyoruz’ diye bağırdı Plouzec kaygıyla. O anda gerçek bir panik yaşamıştı ve ne yapacağını bilmiyordu. O ve başkaları bu türlü bir duruma hazır değildi ve hatta akıllarından dahi geçmemişti. Gemideki subaylardan birisinin buyruk vermesini bekledi. Pekala, ne olmuştu? Suffren, Türk topçularının attığı bir 355 kalibrelik mermiyle orta bölgedeki ambarların olduğu bölmelerden yaralanmıştı. Patlama ile ani bir yangın başlamıştı. Her tarafta sis ve duman vardı. Isı yükseliyordu. Gemi sahiden büyük bir yara almıştı. İstikrarı bozulmuştu ve boğazın soğuk suları, iki farklı yerden bir şelale üzere içeriye boşalıyordu. Hızla su geçirmez bölmeler kapatıldı ve gemi şimdilik batmaktan kurtarıldı. Ama Suffren artık savaş dışı kalmıştı. Yavaş yavaş tornistan yapmaya başladı ve öndeki yerini Bouvet zıhlısına bıraktı.�
Üçüncü mayın cephane deposunu bulmuştu
”Her yerden buyruklar yağıyordu ve herkesin üst güvertede toplanması isteniyordu. Plouzec ve arkadaşları kapalı bir ambara sıkışmışlardı. Odada sıkıntı nefes alınıyordu ve sıcaklık neredeyse elli dereceye ulaşmıştı. Bir an aklına dışarıdaki taze ve serin hava geldi, kendini dermansız hissetti. Fakat bunu düşünecek vakit yoktu. Gemiyi batıracak kadar büyük bir patlama geciktirilmişti, ama yangın devam ediyordu. Suffren, geri çekilirken 2 deniz mayınından kaçabilmişti. Fakat üçüncüsü onun mukadderatını tayin etmişti. Üçüncü mayın nereye çarpacağını biliyormuş üzere alt güvertedeki en kalın bölmelerden birisine yerleştirilmiş olan cephane deposunu bulmuştu. Patlamayla zırhlı karinanın parçalanırken çıkardığı ses feciydi. Geminin sarsıntısı felaketin büyüklüğünü haber veriyordu. Güya ikiye katlanıyordu. Gemiden devasa boyutta kara dumanlar çıkarken, sirenler acı acı vefata gidişin haberini veriyordu. Plouzec, ortada sırada rüzgarla dağılan kara sisin ortasından omurganın nasıl yarıldığını ve su üzerinde batmakta olan modülleri görebiliyordu. Artık yapacak bir şey yoktu. Güvertede bulunan herkes bir anda boğazın kara ve soğuk sularına atladı. Yaklaşık 800 bireyden fakat 50 kişi suyun üzerindeydi. Suffren ise kara ve ağır bir dumanın gerisinde yan yatmış biçimde kaybolmuştu. Suya canlı düşenlerden birisi de Plouzec’ti ve ‘mahvolduk’ diye panik içinde haykırıyordu. Çünkü diğer denizciler gibi çok iyi yüzemiyordu. Üzerinde bulunan her şeyi suyun üstünde kalabilmek için atmıştı. Aniden derinden bir ses duydu. ‘Kaç kişi kaldık?’ Ses arkasındaydı ve o tarafa baktığında uzakta arkadaşı Bonnebeau’yu görebildi. Ona gerçek yalpalayarak yüzmeye çalıştı.”
Bouvet de batıyor
”Bu arada denizde önemli gelişmeler yaşanıyordu. Suffren’in kardeşi Bouvet de batıyordu. Onların yardımına dikkatlice ve ağır ağır Galois zıhlısı yaklaşıyordu. Lakin o da büyük tehlikedeydi. Zira her tarafta mayınlar vardı. Gökyüzünden ise daima Türk topçularının mermileri dolaşıyordu. Lakin inatla yaklaşıyordu. Artık savaşmayı bırakmış tek emeli bizlere yardım edebilecek bir araya yaklaşmaktı. Plouzec, Bonnebeau’yu takip ederek Galois tarafından felaket bölgesine indirilen sandallardan birisine ulaşabilmişti. Bonnebeau’yu en son burada görmüştü. Arkadaşına ulaşabildi ama yanlarındaki filika ağzına kadar dolmuştu. Filikaya komuta eden subay onlara öbür bir filika bulmalarını emretti. Onlar da bu emre uymak zorunda kaldılar. Sis bir an dağıldığında yarısı hala boş bir filika daha gördüler ve oraya kadar yüzerek içine sığındılar. Tam ‘artık kurtulduk’ dedikleri anda yeni bir patlamayla yakınlarında dev bir dalga ortaya çıktı. Kayık bir anda dalganın üzerine çıktı ve aksi dönerek içinde bulunan herkesi suya döktü. Bonnebeau suyun üzerine çıkmayı başarabildi. Filikanın içindekilerin yarısı yoktu ve arkadaşı da görünmüyordu. Boş yere etrafına haykırdı, ancak hiçbir yanıt alamadı. O sırada yanlarına gelen öbür kurtarma sandalları onu sudan çekip aldılar. Ancak Plouzec ortadan kaybolmuştu.”
Türklerin esiri Plouzec�
”Plouzec de Suffren yara aldığında başkalarıyla birlikte suya kendisini atmıştı. Ancak şanssızdı. Zira zıt taraftaydı ve arkadaşlarıyla ortasında çok fazla ara kalmıştı. Sisin içinde dostunu bulabildiği için sevinçliydi. Ancak birlikte bindiği sandal alabora olunca, suyun üzerine çok sıkıntı çıkabilmişti ve çıktığında da etrafında karanlıktan öteki bir şey yoktu. Seslenmek istedi, ancak yapamadı. Hem çırpınıyordu ve hem de çok bitkindi. O sırada gemiden kopan bir kesim gördü ve ona tutundu. Güya hayatı kurtulacaktı. Akıntı onu sürüklemeye başladı. Geminin aldığı hasar yüzünden etrafta girdaplar oluşuyordu fakat yeterli ki akıntı vardı ve girdapların oluştuğu bölgeden süratle uzaklaşıyordu. Bir müddet sonra derinden gelen bir ses duydu. Küçük bir gemiydi. Yaklaştığında bunun suya mayın döken küçük bir Türk feribotu olduğunu anladı. Gemidekiler de onu görmüşlerdi, yaklaştılar ve onu buz üzere sudan çekip aldılar. O artık bir Türk esiriydi. Lakin Plouzec bu duruma çok üzülmemişti. Zira ne de olsa Almanların eline düşmemişti. Esirdi, Türklerin elindeydi ve her şeyden öte yaşamaktaydı. Kurtulmuştu. Gemide onun üzere sudan kurtarılmış öbür İngiliz ve Fransız esirler de vardı. Hepsine bakıldı, yaraları tedavi edildi ve sıcak bir tas çorba verildi. Akabinde da İstanbul’a götürüldüler.”
Plouzec, İstanbul’da�
”Tophane yakınlarında bir dökümhane vardı. Yanında da eski depoları. Burasını esir askerler için düzenlemişlerdi. Rahat değildi, ancak berbat de değildi. Hepsini buraya yerleştirdiler. Türk gardiyanların nezaretine girdiler lakin temel sorumlu olan bir Alman subaydı. İsmi da Van Werhheim idi. Daima rakı içiyor, küfür ediyor ve esirlere çok makus davranıyordu. Canı istediği vakit gözüne kestirdiği esiri kamçılıyordu.Türk gardiyanların içinde Fransız esirlere âlâ davranan bir asker vardı. İsmi Murat’tı. Savaştan önce İstanbul-Marsaille arasında yolcu feribotunda görev yapıyordu. Bu nedenle de küçük bir sözlük yardımıyla anlaşabiliyordu. Plouzec ile yakın bir dostluk kurdu. Bir gün Plouzec’e şöyle dedi:
– Özgür olmak ister miydin?
– Ah! Elbet.
– Bu mümkün, ancak büyük bir riski de var.
– Ne olursa olsun her türlü riski alabilirim. Sahiden de Plouzec her türlü riski almaya hazırdı. Kâfi ki özgür olsun. Zira esaretten ve Almanların zulmünden kurtulmaktan ve tekrar silah arkadaşlarının yanında olmaktan diğer bir şey düşünmüyordu. ‘Zor ama, imkansız değil’ dedi Murat ona yine. Evvel İstanbul’u tanımak için haritadan ezberlemelisin. Ardından da Murat ona bir kağıt verdi. Üzerinde basit şekilde İstanbul’un değerli bölgelerini ve takip etmesi gereken yolları gösteriyordu.
‘Bak’ dedi. Çok kolay. Tophane’den çıkıp Galata Köprüsü’ne gideceksin. Oradan karşı tarafa geçip, kıyıya ineceksin ve kıyıya ulaşınca daima sağ tarafı takip edeceksin. Bu yol seni tehlikesizce dostlarına ulaştıracak.”
Kaçış
”Yanında hiç parası yoktu ve üstelik tek kelime dahi Türkçe bilmiyordu. Ama kaçış için en uygun şartlar oluşmuştu. Tabii Alman subayının öldürülmesi olayı üzerine kalmıştı ve bütün güvenlik birimleri teyakkuza geçecekti. Bu yüzden çok dikkatli olmalıydı. Ama bu arada İstanbul’da coşku vardı. Ortada sırada İngiliz uçakları geçiyor ve alarmlar veriliyordu. Daima olarak bir İngiliz denizaltısının boğazın karanlık sularında dolaştığı ihbarları geliyordu. Yani elhasıl kimsenin kaçak bir esiri düşünecek hali yoktu aslında. Bu sayede Plouzec kısa müddette Topkapı’ya ve oradan da Pera-Galata semtine ulaşabildi. Buradan da Galata Köprüsü’ne indi. Gördükleri endişelenmesine neden oldu. Zira köprünün civarında çok sayıda polis ve Alman askeri vardı. Hepsi de Haliç’i gözleriyle tarıyor ve birbirlerine bir şeyler gösteriyordu. Herhalde bir İngiliz denizaltısı ihbarı yapıldı diye düşündü. Ama şüphe uyandırmadan karşı tarafa nasıl geçecekti? Tam bu esnada kendisi gibi kötü giyimli dilenciler gördü ve kafasında bir umut ışığı belirdi. Onları gizli bir yerden gözetlemeye başladı. Hepsi aynı şeyleri yapıyorlardı. Yamuk yumuk yürüyorlar, gelen geçene el uzatarak bir şeyler istiyorlardı. Bu esnada da sürekli olarak ‘Allah, Allah, Huu’ diye bağırıyorlardı. Ardından da bütün cesaretini toplayarak onların yakınlarına yerleşti. Birkaç deneme yaptı. İtiş kakışa maruz kaldı ama sonunda ona da para, ekmek, lokum verilmeye başlandı. Sonra da diğer dilencilerle sokak sokak dolaştı.”
Bonnebeau’nun gemisiyle karşılaşma
”Yorulmuştu, karnı da çok açtı, ama artık istediği bölgedeydi. Yanındakilere baktı. Elinde 3-5 kuruş vardı. Bu bir ziyafet parası etmezdi, fakat gene de ufak bir yiyecekle açlığını bastırabilecekti. Tam istediği yere ulaşmıştı, ama burası en tehlikeli alandı. Bu nedenle hava kararana kadar saklandı ve sonra da dikkatlice gölgelerden faydalanarak Yedi Kule’ye kadar gelebildi. Bir anda artık Marmara Denizi’nin kıyısında olduğunu fark etti ve çok sevindi. Kıyıda birçok iskele ve irili ufaklı çok sayıda tekne vardı. Başlarında ise sahipleri yoktu. Görevli olduğunu tahmin ettiği az sayıdaki insan da uyuklamaktaydı. Hepsini inceledi ve diğerlerinden daha uzakta olan küçük bir yelkenliyi gözüne kestirdi. Sonra tam bir sessizlik oldu, gizlice tekneye yaklaştı, iskeleye bağlı ipini kesti. Yelkenli akıntıyla sessiz bir şekilde Marmara’nın karanlığına gerçek süzülmeye başladı. Artık gaye savaş alanıydı ve silah arkadaşlarını bulmaktı. Aç ve susuz seyahati 3 gün sürdü. Bayılmak üzereyken Çanakkale girişinde bekleyen Bonnebeau’nun gemisiyle karşılaştı. Kurtulmuştu, kayığın içindeki gemiye alındığında Bonnebeau bir çığlık attı. Arkadaşına yeniden kavuşmuştu. Bir an Bonnebeau’nun aklına Sami’nin söyledikleri geldi. Şöyle demişti, ‘Allah her şeye kadirdir. Hiç kimse imkansız diyemez.”
Hibya Haber Ajansı