ABD Hazine Bakanı Janet Yellen kısa mühlet evvel yaptığı açıklamada, ABD’nin Çin’in gelişmekte olan ülkelere kredi sağlama konusunda sahip olduğu tesirlere direnmek için uğraş harcayacağını söyleyerek, Çin’in gelişmekte olan ülkelere kredi sağlamasının bu ülkelerde borç sıkıntısına yol açtığını sav etti. Analistler, aslında ABD liderliğindeki batılı ülkelerin gelişmekte olan ülkelerde borç sıkıntısına yol açan asıl taraf olduğuna işaret ederek, ABD’nin borç probleminin sorumluluğunu Çin’e yüklemeye çalışmasının “Hırsızı yakalayın” diye bağıran hırsızları andıran bir siyasi gösteri olduğunu lisana getiriyor.
Çin’in kelamda “borç tuzağı”na yol açtığı argümanı temelsiz ve dayanaksızdır. Çin’in öteden beri gelişmekte olan ülkelere sağladığı ekonomik yardımlar rastgele bir siyasi önşarta bağlı değildir. Çin daima dışa açıklık ve şeffaflık prensipleri doğrultusunda, gelişmekte olan ülkelerle finansman iş birliği yaptı, bu ülkelere yüklü ölçüde önşartsız kredi sağladı ve bu ülkelerin kalkınmasına yardımcı oldu.
Çin-Laos demiryolu, Sri Lanka Colombo Limanı, Çin-Pakistan ekonomik koridoru üzere bir dizi projenin hayata geçirilmesi, ekonomik ve toplumsal gelişmeye değerli dinamizm katacak. Buna paralel olarak Çin gelişmekte olan ülkelerin borç ıstırabını ortadan kaldırmaları için faal uğraş harcadı. Dünya Bankası, 2008-2021 periyodunda Çin’in düşük gelirli ülkelerin borçlarının tekrar yapılandırılmasını 71 kere gerçekleştirdiğini bildirdi. 2020 yılında Çin, G20’nin borçlarını askıya alma inisiyatifine katılarak, ilgili ülkelerin 1 milyar 300 milyon dolar fiyatındaki borçlarını askıya aldı. Çin’in bu mevzuda sağladığı katkılar, G20 çerçevesinde askıya alınan toplam borçların yüzde 30’unu oluşturdu. Çin, bu hususta G20 üye ülkeleri ortasında birinci sırada yer aldı. Ayrıyeten Çin ilgili Afrika ülkelerinin 2020 yılının sonu itibariyle ödemesi gereken faizsiz krediyi silerken, 19 Afrika ülkesiyle borçlarını askıya alma konusunda mutabakat sağladı.
Tarihi gerçekler, ABD liderliğindeki batılı ülkelerin gelişmekte olan ülkelerin borç problemine yol açan asıl taraf olduğunu tekraren kanıtladı. 1970’li yıllardan bu yana geçen müddet içinde gelişmekte olan ülkelerin uğradığı borç krizlerinin gerisinde ABD üzere batılı ülkeler bulunuyor. Başta ABD olmak üzere batılı ülkeler, ticari çıkarlar elde etmek için öncelikle elverişli finansman kaidelerinden faydalanıp, gelişmekte olan ülkeleri yüksek faizli tahvil basmaya yönlendirdi ve bu ülkelerde borç büyüklüğününün süratle artmasına neden oldu. Daha sonra ABD, kemer sıkma siyaseti izleyip finansman spekülasyonu yaparak, yüklü ölçüde ticari çıkarlar elde etmeye çalıştı. ABD, tıpkı vakitte tek taraflı yaptırımlar uygulayıp “tarife duvarları” kurdu, global endüstriyel ve tedarik zincirlerin güvenliğine büyük tehdit oluşturdu. ABD’nin kelam konusu teşebbüsleri, güç ve besin üzere emtia fiyatlarının süratle artmasına neden olup, gelişmekte olan ülkelerin finansman durumunu daha da kötüleştirdi. İngiliz gazeteci Bobby Naderi yazdığı makalede, günümüzdeki global finansman sisteminde istikrarsızlığa yol açan tarafın ABD olduğunu savunarak, ABD’nin kendi para ünitesi doları silah olarak kullanmasının global finansman sistemine tehdit oluşturduğunu kaydetti.
Borç datalarına bakıldığında, batılı ticari alacaklılar ve çok taraflı kuruluşlar, gelişmekte olan ülkelerin borçlarının en büyük alacaklıları pozisyonunda. ABD Columbia Üniversitesi ve İngiltere Oxford Üniversitesi tarafından ortaklaşa hazırlanan rapora nazaran, 2004 yılından bu yana geçen mühlet içinde, riskten korunma fonları, ticari bankalar, sigorta şirketleri ve emtia devleri üzere batılı alacaklılar öteden beri Afrika ülkelerin borçlarının en büyük kaynağı. Dünya Bankası, 2022 yılında yayımladığı bir raporda, gelecek 7 yıl içinde orta ve düşük gelirli ülkelerin tarihten süregelen borçları için 940 milyar dolar ödemesi gerekeceğini varsayım etti. Bu kapsamda bu ülkelerin ödemeleri gereken ölçüler batılı ticari alacaklılara 356 milyar 600 milyon dolar, çok taraflı kuruluşlara da 273 milyar dolar olacak. Bu ölçü, bu ülkelerin toplam borçlarının yüzde 67’ini oluşturuyor.
Finansman verimliliğine bakıldığında, ABD liderliğindeki çok taraflı finansman kurumları gelişmekte olan ülkelere çetin siyasi koşullar ve normlar koydu. Bu kurumlar, sıkça kredi sağlayarak gelişmekte olan ülkelere ekonomik ve siyasi müdahalede bulunuyor. Bu, gelişmekte olan ülkelerin finansman derdini daha da ağırlaştırdı. ABD’nin Afrika ülkelerine sağladığı krediler, temel olarak üretim dışı alanlarda kullanıldı, hasebiyle vergi gelirinin ve ihracat kaynaklı dövizin artmasına yardımcı olmadı. Afrika ülkeleri bu nedenle “kredi alarak daha yoksulluğa düşme, fakir olmakla da daha çok kredi isteme” sarmalına girdi. Daha da berbatı, ABD “borç tuzağı” tezini Çin’in üstüne yıkmaya çalıştı, münasebetiyle Çin ile gelişmekte olan ülkeler ortasındaki münasebetleri bozmaya ve ABD’nin ticari hegemonyasını müdafaaya çalıştı.
“‘Borç tuzağı’ yalnızca batılı ülkelerin uydurduğu bir argüman, Çin, öteden beri Sri Lanka’nın en yakın dostu.” Sri Lanka Dışişleri Bakanı Ali Sabry’un bu kelamları, gelişmekte olan ülkelerin ortak görüşünü yansıtıyor. Gelişmekte olan ülkelerin borç problemine yol açan ana taraf olan ABD üzere batılı ülkeler, gelişmekte olan ülkelerin gelişmesine yardım etmek için öbür ülkeleri suçlamayı bırakıp somut adımlar atmalı.
Kaynak Çin Memleketler arası Radyosu
Hibya Haber Ajansı